Αυτοεκπληρούμενη προφητεία και παρελκόμενα

Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι ένας όρος της ψυχολογίας που απαντάται σε διάφορες εκφάνσεις της καθημερινότητας. Βρίσκει εφαρμογή σε πτυχές όπως η εκπαίδευση, η εργασία αλλά και η οικονομία. Αυτοεκπληρούμενη προφητεία αποκαλείται η πρόβλεψη που, άμεσα ή έμμεσα, τείνει να αυτο-αποδειχτεί σωστή λόγω της συμπεριφοράς και των αντιδράσεών μας απέναντι σ'αυτή. Ακούγεται λίγο μπερδεμένο αλλά στην πράξη είναι πιο απλό. Η άποψη, η γνώμη που έχουμε απέναντι σε μία κατάσταση  και όχι η πραγματικότητα της κατάστασης, επηρεάζει την συμπεριφορά μας με τέτοιο τρόπο ώστε να δρούμε ανάλογα και στο τέλος να επιβεβαιώνεται η αρχική προφητεία.

Έχουν γίνει πειράματα πάνω στην εφαρμογή της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Ένα επιπλέον ενδιαφέρον στοιχείο της είναι ότι πέρα από τις αντιλήψεις για τον εαυτό μας προκαταβάλουμε και τις στάσεις των άλλων ανθρώπων. Για παράδειγμα όταν θεωρούμε κάποιον έξυπνο ή χαζό χωρίς να υπάρχει αντικειμενικός λόγος, τείνουμε να του συμπεριφερόμαστε ανάλογα, ωθώντας τον στην ουσία να επιβεβαιώσει την αρχική μας θεωρία.

Πώς εφαρμόζεται στην οικονομία; Σε δύο τουλάχιστον περιπτώσεις. Η μία σχετίζεται με τον πληθωρισμό και τις αγορές μας, αλλά στην παρούσα φάση δεν έχει σχέση. Η άλλη αφορά στο bank run. Περιγράφει το εξής φαινόμενο: μαζικά καταθέτες σπεύδουν σε μία τράπεζα να αποσύρουν τις καταθέσεις τους γιατί για κάποιο λόγο θεωρούν ότι είναι αναξιόπιστη και θα πτωχεύσει. Η μαζικότητα της κίνησης έχει "θετική δυναμική", δηλαδή συμπαρασύρει κι άλλους καταθέτες να σπεύσουν να πράξουν ανάλογα. Όπως είναι διαμορφωμένο το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν υπάρχει τράπεζα που να διαθέτει σε μετρητά το σύνολο των καταθέσεων των πελατών της. Η συγκεκριμένη τράπεζα του παραδείγματος είναι αξιόπιστη, λόγω όμως της μαζικότητας δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση. Ως εκ τούτου χρεοκοπεί, επιβεβαιώνοντας την αρχικά εσφαλμένη πρόβλεψη των καταθετών, την οποία οι ίδιοι προκάλεσαν. Το γεγονός αυτό έχει συμβεί ορισμένες φορές παλιότερα.

Δεν είναι κάτι άγνωστο στον ελληνικό χώρο. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι ο Οιδίποδας από τη μυθολογία, που νομίζοντας ότι απέφευγε την προφητεία, στο τέλος την προκάλεσε. Ίσως οι αρχαίοι ημών κάτι αντίστοιχο να ήθελαν να περιγράψουν...

ΥΓ Ορισμοί για self-fulfilling prophecy, positive feedback, bank run.

ΥΓ1 Αντίδοτο είναι η ψύχραιμη εκτίμηση της πραγματικότητας και όχι της εσφαλμένης πεποίθησης. 

ΥΓ2 Το μόνο σίγουρο είναι, πάντως, ότι ο μόνος σίγουρος τρόπος για να οδηγηθούμε στην ανεξέλεγκτη χρεοκοπία είναι να την προκαλέσουμε εμείς οι ίδιοι αποσύροντας μαζικά τα χρήματά μας από τις τράπεζες. Φυσικά και σ'αυτή την περίπτωση θα φταίνε οι άλλοι.

ΥΓ3 Γράφοντας την ανάρτηση δε θέλω να συμβουλέψω κάποιον τι να κάνει ή τι να μην κάνει. Είναι υπόθεση του καθενός, που βέβαια σε μαζικό επίπεδο επηρεάζει όλους μας. Ψυχραιμία χρειάζεται γενικότερα σε δύσκολες εποχές, όπως αυτή που ζούμε.