Άδυτο του ασυνείδητου

Οι περισσότεροι από εμάς (sic) είμαστε ανώτερα όντα που ανταποκρινόμαστε σε εσωτερικά κίνητρα και εξωτερικά ερεθίσματα. Οι διεργασίες αυτές στην πλειοψηφία τους γίνονται στον εγκέφαλο. Άλλες φορές ενεργούμε λογικά, άλλες με παρόρμηση, σε κάποιες αναδύεται το συναίσθημα, σε αρκετές συνδυασμός των παραπάνω και ούτω καθεξής. Τι είναι αυτό που μας κινεί σ'αυτές τις διαδικασίες και πώς μπορούμε να ερμηνεύσουμε καθεμία από αυτές;

Σύμφωνα με μια σχετικά πρόσφατη θεωρία (του MacLean) ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι χωρισμένος σε τρία συστήματα ή επίπεδα. Είναι ο εγκέφαλος των ερπετών που αποτελεί το αρχαιότερο κομμάτι, ο αρχαίος εγκέφαλος των θηλαστικών που απαντάται στην πλειοψηφία των θηλαστικών του πλανήτη μας και ο νεότερος εγκέφαλος των θηλαστικών ή αλλιώς νεοφλοιό.

Ο εγκέφαλος του ερπετού καθορίζει εν ολίγοις τις βασικές ανάγκες που μας βοηθάνε να επιβιώνουμε, τις αρχέγονες ωθήσεις. Κυριότερες από αυτές η ανάγκη για φαγητό, για αναπαραγωγή και για υπεράσπιση του "εδάφους" μας με κυριότερες εκφράσεις την επιθετικότητα και τον φόβο. Είναι ρυθμισμένος εξ'αρχής και ανίκανος για μαθητεία. Ο αρχαίος εγκέφαλος των θηλαστικών είναι υπεύθυνος για τα κύρια συναισθήματα, δηλαδή για την οργή, την αγάπη, τη θλίψη, τη χαρά. Επίσης είναι υπεύθυνος για την προθυμία να μάθουμε, για την έμφυτη περιέργεια και για παιχνιδιάρικες διαθέσεις. Εδώ εγγράφονται οι θετικές και αρνητικές εμπειρίες. Τέλος, το κομμάτι του νεοφλοιού είναι εκείνο που κάνει το ανθρώπινο είδος να ξεχωρίζει (όχι απαραίτητα με τον καλύτερο τρόπο) καθώς είναι η βάση της συνείδησης, της γλώσσας άρα και της επικοινωνίας, να θυμόμαστε, να σκεφτόμαστε, να δημιουργούμε θεωρίες, να περνάμε από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο, να επιλέγουμε.

Από την ανάλυση αυτή, αντιλαμβάνεται κανείς ότι όταν κυριαρχεί το ανώτερο τμήμα του εγκεφάλου συνήθως μιλάμε για πρόοδο, ενώ όσο βαθύτερα μπαίνουμε στον ερπετώδη εγκέφαλο, τότε ξύνουμε αρχέγονα συναισθήματα αυτοσυντήρησης που οδηγούν σε ακούσιες αντιδράσεις. Μεταξύ των τριών αυτών "τμημάτων" του εγκεφάλου υπάρχει διαρκώς μία μάχη για το ποιο θα επικρατήσει. Τι σημαίνει όμως αυτό πρακτικά; Ας πάρουμε το απλό παράδειγμα του δεν βρίσκω τα κλειδιά μου. Αυτή είναι μια διαπίστωση και λογική σκέψη. Διατυπώνοντας όμως αυτή την σκέψη, ο εγκέφαλος μπαίνει σε άλλες διεργασίες. Μεταφράζει το δεν βρίσκω τα κλειδιά μου στο έχασα τα κλειδιά μου, δεν μπορώ να φύγω, θα αργήσω κτλ. Ενεργοποιείται δηλαδή το δεύτερο τμήμα του εγκεφάλου και στέλνει διαρκώς μηνύματα απογοήτευσης και άγχους, μη αφήνοντας το ανώτερο κομμάτι να θυμηθεί πού τα έχει αφήσει (κάτι το οποίο σίγουρα είναι καταχωρημένο κάπου στη μνήμη), γεγονός που δημιουργεί περισσότερο άγχος. Όταν αργότερα ηρεμήσουμε και πάψουν αυτά τα μηνύματα, τότε ξαφνικά θυμόμαστε! Πόσες φορές μας έχει συμβεί κάτι παρόμοιο; Παρόμοια εξηγείται και το λεγόμενο deja vu. Είναι κάτι που αντικειμενικά δεν έχει λογική, γιατί απλώς ο αρχαίος εγκέφαλος των θηλαστικών διαγράφει όλες εκείνες τις άπειρες περιπτώσεις που νομίσαμε ως deja vu και κρατάει μόνο εκείνες που εξυπηρετούν τη συγκεκριμένη περίσταση, επειδή απλώς του δώσαμε οι ίδιοι ασυνείδητα την εντολή!

Η πιο καυτή πατάτα και συχνότερη εφαρμογή του πολέμου των εγκεφάλων είναι σαφέστατα στις ανθρώπινες σχέσεις και δη στις ερωτικές. Εκεί "παίζουν μπάλα" και τα τρία συστήματα του εγκέφαλου με αποτέλεσμα συχνά τον εκτροχιασμό. Έτσι, το ερπετό μέσα μας από τη μία έχει τη διάθεση της αναπαραγωγής αλλά από την άλλη σε περίπτωση στραβής περιχαρακώνεται στα κεκτημένα, μη αφήνοντας τον ανώτερο εγκέφαλο να δει λογικά. Πόσες φορές μας έχει τύχει να εμμένουμε σε μία σχέση επειδή έχει γίνει συνήθεια και δε θέλουμε να τη χάσουμε, χωρίς να έχει λογική και ενώ όλες οι αποχρώσες ενδείξεις δείχνουν την άλλη κατεύθυνση; Ή πάλι, επειδή δίνουμε στον εαυτό μας το μήνυμα "Αυτό το άτομο το αγαπάω/ το μισώ" (βάζοντας στο παιχνίδι τον αρχαίο εγκέφαλο των θηλαστικών) είμαστε ανίκανοι να δούμε τα θετικά και τα αρνητικά αντίστοιχα; Λειτουργούμε δηλαδή εις βάρος του γενικότερου καλού μας από καθαρό καπρίτσιο, αφού δίνουμε στον μεσαίο εγκέφαλο ασυνείδητα την εντολή να διαγράψει τα περισσότερα (συνήθως) στοιχεία που οδηγούν στην αντίθετη άποψη από αυτή που επιλέγουμε αυθαίρετα να υιοθετήσουμε.

Μια ενδιαφέρουσα λοιπόν θεωρία, η οποία όμως αν το καλοσκεφτούμε έχει καθημερινές εφαρμογές. Και όπως όλα τα άλλα στη ζωή, είναι απλώς θέμα επιλογών. Σε όλους μας τυχαίνουν και σε όλους θα τύχουν. Σ'αυτόν τον πόλεμο με τον εαυτό μας άραγε ποιος είναι ο νικητής και ποιος ο χαμένος; Ή μήπως είναι θέμα παράπλευρων απωλειών;

ΥΓ Τελικά τις προηγούμενες φορές που δεν ήθελα να καταπιαστώ με το θέμα των σχέσεων κάτι τέτοιο είχα υπόψη μου... Το θέμα παραείναι μεγάλο και ατελείωτο.